थायरॉईड निदानासाठी केले जाणारे चाचणी प्रकार आणि त्यासाठी वापरण्यात येणारे निकष

थायरॉईड निदानासाठी केले जाणारे चाचणी प्रकार आणि त्यासाठी वापरण्यात येणारे निकष

थायरॉईड ग्रंथी ही मानेला समोरच्या बाजूस असलेली एक महत्त्वाची अंतःस्रावी ग्रंथी आहे. ही ग्रंथी थायरॉईड हार्मोन्स (T3 आणि T4) तयार करते, जे शरीरातील चयापचय (मेटाबॉलिझम) नियंत्रित करतात. थायरॉईडचे संतुलन बिघडल्यास शरीराच्या अनेक कार्यांवर परिणाम होतो. थायरॉईडच्या विकारांचे निदान करण्यासाठी विविध चाचण्या केल्या जातात. या ब्लॉगमध्ये थायरॉईड निदानासाठी करण्यात येणाऱ्या चाचण्यांची आणि त्यामध्ये तपासल्या जाणाऱ्या निकषांची माहिती घेऊया.

1. थायरॉईड फंक्शन टेस्ट (TFT)

थायरॉईड फंक्शन टेस्टमध्ये रक्तातील थायरॉईड हार्मोन्सचे प्रमाण आणि पिट्युटरी ग्रंथीने स्रवण होणाऱ्या TSH चे प्रमाण तपासले जाते.

(अ) थायरॉईड-स्टिम्युलेटिंग हार्मोन (TSH) चाचणी

उद्देश – पिट्युटरी ग्रंथीमधून तयार होणाऱ्या TSH चे प्रमाण तपासणे, जे थायरॉईड हार्मोन्सच्या निर्मितीला नियंत्रणात ठेवते.

सामान्य प्रमाण – 0.4 ते 4.0 mIU/L (प्रयोगशाळेनुसार थोडा फरक असू शकतो)

निकालाचे अर्थ:

उच्च TSH – हायपोथायरॉईडिझम (थायरॉईडचे कमी कार्यरत असणे)

कमी TSH – हायपरथायरॉईडिझम (थायरॉईडचे जास्त कार्यरत असणे)

(ब) फ्री T3 (ट्रायआयोडोथायरोनिन) चाचणी

उद्देश – रक्तातील मोकळ्या T3 चे प्रमाण तपासणे (सक्रिय थायरॉईड हार्मोन).

सामान्य प्रमाण – 2.3 ते 4.2 pg/mL

निकालाचे अर्थ:

उच्च T3 – हायपरथायरॉईडिझम

कमी T3 – हायपोथायरॉईडिझम किंवा थायरॉईडचे कमजोर कार्य

(क) फ्री T4 (थायरोक्सिन) चाचणी

उद्देश – रक्तातील मोकळ्या T4 चे प्रमाण तपासणे, जे शरीरात T3 मध्ये रूपांतरित होते.

सामान्य प्रमाण – 0.8 ते 1.8 ng/dL

निकालाचे अर्थ:

उच्च T4 – हायपरथायरॉईडिझम

कमी T4 – हायपोथायरॉईडिझम

2. थायरॉईड अँटीबॉडी चाचणी

ऑटोइम्यून डिसऑर्डरमुळे होणाऱ्या थायरॉईड विकारांचे निदान करण्यासाठी ही चाचणी केली जाते.

(अ) अँटी-थायरॉईड पेरॉक्सिडेस (Anti-TPO) अँटीबॉडी चाचणी

उद्देश – थायरॉईड पेरॉक्सिडेस या एन्झाइमविरुद्ध शरीरात तयार होणाऱ्या अँटीबॉडीज तपासणे.

निकालाचे अर्थ:

सकारात्मक (Positive) – हाशिमोटो थायरॉईडायटीस किंवा ग्रेव्हज डिसीज यासारख्या ऑटोइम्यून विकारांचे निदान होते.

(ब) अँटी-थायग्लोब्युलिन (Anti-Tg) अँटीबॉडी चाचणी

उद्देश – थायग्लोब्युलिन या प्रथिनाविरुद्ध शरीरात तयार होणाऱ्या अँटीबॉडीज तपासणे.

निकालाचे अर्थ:

सकारात्मक – हाशिमोटो थायरॉईडायटीस किंवा ग्रेव्हज डिसीज यासारख्या ऑटोइम्यून विकारांचे निदान होते.

(क) TSH रिसेप्टर अँटीबॉडी (TRAb) चाचण

उद्देश – थायरॉईड स्टिम्युलेटिंग हार्मोन रिसेप्टरविरुद्ध शरीरात तयार होणाऱ्या अँटीबॉडीज तपासणे.

निकालाचे अर्थ:

सकारात्मक – ग्रेव्हज डिसीज किंवा हायपरथायरॉईडिझमचे निदान होते.

3. इतर निदान चाचण्या

थायरॉईडच्या अधिक तपासणीसाठी इतर काही चाचण्या देखील केल्या जातात.

(अ) थायरॉईड अल्ट्रासाऊंड

उद्देश – थायरॉईड ग्रंथीच्या रचनेत होणारे बदल, नोड्यूल्स किंवा गाठी यांचे निदान करणे.

(ब) थायरॉईड स्कॅन

उद्देश – थायरॉईड ग्रंथीच्या कार्यक्षमतेचा अभ्यास करण्यासाठी आयोडीन किंवा टेक्नेशियमचा वापर केला जातो.

(क) थायरॉईड बायोप्सी

उद्देश – थायरॉईड गाठीत कर्करोगाची शक्यता असल्यास ऊतींचे नमुने घेऊन तपासणी करणे.

4. थायरॉईडच्या निदानासाठी महत्त्वाचे निकष

थायरॉईडच्या निदानासाठी खालील महत्त्वाचे निकष तपासले जातात:

✅ TSH चे प्रमाण – पिट्युटरी ग्रंथीतील थायरॉईड स्टिम्युलेटिंग हार्मोनचे प्रमाण.

✅ T3 आणि T4 चे प्रमाण – थायरॉईड ग्रंथीतील हार्मोन्सचे प्रमाण.

✅ अँटीबॉडीजचे प्रमाण – शरीरात ऑटोइम्यून प्रतिक्रिया होत असल्यास अँटीबॉडीज तपासल्या जातात.

✅ थायरॉईड ग्रंथीची रचना – अल्ट्रासाऊंड आणि स्कॅनद्वारे गाठी किंवा असामान्य संरचना तपासल्या जातात.

5. निष्कर्ष

थायरॉईडचे निदान करण्यासाठी वरील चाचण्या आणि निकषांचा वापर केला जातो. लवकर निदान आणि योग्य उपचारामुळे थायरॉईड विकारांचे परिणाम नियंत्रित ठेवता येतात. थायरॉईडची लक्षणे आढळल्यास 

विलंब न करता डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. योग्य आहार, ताणतणावाचे व्यवस्थापन आणि नियमित आरोग्य तपासणी केल्यास थायरॉईड विकार टाळता येऊ शकतात.