उन्हाळा आणि उष्माघात (हीटस्ट्रोक) 

उन्हाळ्यात तापमान प्रचंड वाढल्यामुळे महाराष्ट्रातील अनेक भागांमध्ये उष्णतेच्या लाटांचा (Heatwave) सामना करावा लागतो. या काळात उष्माघात (Heatstroke) हा मोठा धोका असतो. उष्माघात म्हणजे शरीराचे तापमान अत्यधिक वाढणे, ज्यामुळे डोकेदुखी, चक्कर येणे, अशक्तपणा आणि काही गंभीर बाबतीत बेशुद्ध पडणेही संभवते. योग्य काळजी घेतली तर हा धोका टाळता येऊ शकतो.

उष्माघात म्हणजे काय?

उष्माघात म्हणजे शरीराची तापमान नियंत्रण यंत्रणा (Thermoregulation) बिघडणे. यामुळे शरीराचे तापमान 104°F (40°C) किंवा त्याहून अधिक वाढते आणि याचा थेट परिणाम मेंदू, हृदय व इतर महत्त्वाच्या अवयवांवर होतो.

उष्माघाताची लक्षणे:

तीव्र डोकेदुखी आणि चक्कर येणे

घाम येणे थांबणे आणि त्वचा कोरडी पडणे

तापमान वाढणे आणि हृदयाचे ठोके जलद होणे

मळमळ, उलटी आणि थकवा

भ्रमिष्ट होणे, चिडचिड होणे किंवा बेशुद्ध पडणे

उष्माघात टाळण्यासाठी प्रभावी टिप्स:

1. भरपूर पाणी प्या

उन्हाळ्यात शरीराला भरपूर पाणी मिळणे गरजेचे आहे. दिवसातून किमान 3-4 लिटर पाणी प्या. ताक, लिंबूपाणी, कोकम सरबत, सोलकढी यांसारखी नैसर्गिक पेये पिणे फायदेशीर ठरते.

2. उन्हाचा कमीत कमी संपर्क ठेवा

सकाळी 11 ते दुपारी 4 या वेळेत शक्यतो घराबाहेर पडणे टाळा.

बाहेर पडताना टोपी, गॉगल आणि छत्रीचा वापर करा.

हलक्या रंगाचे आणि सैलसर कापडी कपडे परिधान करा.

3. योग्य आहार घ्या

उन्हाळ्यात हलका आणि पचायला सोपा आहार घ्या.

काकडी, कलिंगड, खरबूज, द्राक्षे यांसारखी पाण्याचे प्रमाण जास्त असलेली फळे खा.

मसालेदार, तळलेले आणि तेलकट पदार्थ कमी खा.

4. शरीराला थंडावा द्या

शक्यतो दिवसातून दोन वेळा आंघोळ करा.

केसांवर आणि मानेवर थंड पाण्याचा शेक द्या.

गरम ठिकाणी काम करताना वेळोवेळी थंड पाणी शिंपडावे.

5. व्यायाम आणि शारीरिक श्रम मर्यादित करा

उन्हाळ्यात जास्त कष्टाचे काम टाळा.

जास्त श्रम होणार असेल तर सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी व्यायाम करा.

6. लहान मुले, वृद्ध आणि आजारी व्यक्तींची विशेष काळजी घ्या

लहान मुले आणि वृद्ध व्यक्ती उष्णतेला अधिक संवेदनशील असतात.

ज्यांना रक्तदाब, मधुमेह, हृदयरोग आहेत त्यांनी जास्त काळ उन्हात राहू नये.

7. आपत्कालीन परिस्थितीत त्वरित कृती करा

जर एखाद्याला उष्माघाताची लक्षणे दिसली तर पुढील उपाय त्वरित करा:

त्या व्यक्तीला सावलीत किंवा थंड जागी ठेवा.

थंड पाण्याचा शेक द्या किंवा ओल्या कपड्याने शरीर झाकून ठेवा.

नारळपाणी किंवा साखर-मीठ पाणी द्या.

परिस्थिती गंभीर वाटल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

निष्कर्ष:

महाराष्ट्रातील उन्हाळा अत्यंत तीव्र असतो, परंतु योग्य काळजी घेतली तर उष्माघात टाळता येतो. पाणी पिणे, योग्य आहार घेणे, उन्हाचा संपर्क टाळणे आणि शरीराला थंड ठेवणे या सवयींचा अवलंब केल्यास उन्हाळ्यात आरोग्य चांगले राखता येईल.

"उष्णतेच्या लाटेमध्ये सुरक्षित राहा आणि आरोग्यदायी उन्हाळा घालवा"